ارزیابی کیفی فضاهای شهری: کاربرد رویکرد کل نگر منظر در ارزیابی پروژۀ میدان شهدای مشهد

طرح ساماندهی میدان شهدای مشهد تحت عنوان پروژۀ بازآفرینی شهری در دو دهۀ اخیر در حال اجرا و اکنون در شرف اتمام است که نتیجۀ آن به گواه شهروندان و به نشانۀ حضورنیافتن آنان در این میدان چیزی جز شیء پنداشتن فضای شهری نبوده ‌‌‌است. سابقۀ مطالعات و برنامه‌‌‌های توسعۀ شهری نشان می‌‌‌دهد که رویکرد آنها عمدتاً معطوف به دو بعد عملکردی و کالبدی آن بوده و به بعد معنایی فضا به‌درستی توجه نمی‌‌‌شود، درحالی‌که بی‌‌‌توجهی به مقولۀ معنا از عوامل اصلی بروز پدیدۀ بی‌‌‌مکانی در شهرهاست. در این راستا این پژوهش با رویکرد کیفی و در قالب دیدگاه کل‌‌‌نگر، منظر میدان شهدا را مورد ارزیابی قرار می‌‌‌دهد. ارزیابی در سه مرحله صورت می‌‌‌پذیرد: مرحلۀ اول شامل تحلیل میدانی در مقیاس جزء‌‌‌نگر شامل حضور پژوهشگر در محل و برداشت عناصر کالبدی، فعالیتی و معنایی است. گام دوم به تحلیل‌ ‌‌محتوای اطلاعات جمع‌‌‌آوری‌شده پیرامون میدان شهدا اعم از مقاله، گزارش، خبر و...‌‌‌ می‌‌‌پردازد. گام سوم با استفاده از روش تحلیل‌‌‌ محتوا در پی کشف نقش در ذهن مخاطبان، از طریق مصاحبۀ عمیق با استفاده‌‌‌کنندگان از فضاست که براساس یافته‌‌‌های این مرحله ادراکات مخاطبان از میدان شهدا را در پنج ستۀ کلی می‌‌‌توان جای ‌‌‌داد: «مرکز شهر»، «آستانۀ حرم»، «فضای عمومی شهری»، «فضای سرد و بی‌‌‌روح» و «فضای بی‌‌‌هویت». این عوامل بیانگر معنای میدان شهدا در ذهن مخاطبان است. این پژوهش در نهایت از برایند سه‌ ‌‌مرحله، ارزیابی خود را از میدان شهدا ارائه‌‌‌کرده و با وزن‌‌‌دهی به آنها آسیب‌‌‌های اصلی میدان را در سه مورد نتیجه‌‌‌گیری کرده‌‌‌‌‌‌ است. جمع‌‌‌بندی این پژوهش بر پایۀ مطالعات و ارزیابی صورت‌گرفته، سه هدف «زندگی‌‌‌بخشی و تغییر فضای حکومتی به فضای مدنی»، «بازتولید و انباشت لایه‌‌های معنایی میدان در راستای تداوم هویت» و «سازماندهی فضایی به‌منظور حضور مجدد شهروندان» را به‌منظور احیای میدان پیشنهاد و بر پایۀ این سه، راهبردها و سیاست‌‌‌های خود را مطرح کرده ‌‌‌است